Schillen

door Paul Marius Borggreve

De vraag die Viviane Rose stelt: 'Gaan we onze korte-termijndenken terugdraaien?' is helaas eenvoudig te beantwoorden: 'neen'. De menselijke natuur is nu eenmaal ingericht om beslissingen te nemen die op korte termijn invloed hebben. Het is puur natuur om voor een voordeel in het heden te kiezen. Morgen is immers altijd een onzekere zaak. Het diepste wezen van de mens is doodeenvoudig: 'ik wil het hier, ik wil het nu'. En toch.

Zoals de menselijke intelligentie in drie lagen bestaat, kostelijk beschreven door Piet Vroon in zijn klassieker 'Tranen van de krokodil', lijkt ook het maatschappelijk verkeren van de mens in lagen te verlopen. Als onderste primitiefste laag is er het individu. De eerste zorg is om basisbehoeften te lenigen die betrekking hebben op het individu. Een stap hoger staat de familie/groep: de directe omgeving van een individu. Daar weer boven staat de maatschappij. Het nemen van beslissingen, de complexiteit ervan en de termijn waarop een beslissing betrekking heeft neemt toe naarmate een hogere laag bereikt wordt. Maatschappelijke beslissingen, ook politiek genoemd, gaan in de regel over de lange termijn, terwijl individuele beslissingen bijna over de korte termijn gaan. Tussen individu en maatschappij bestaat derhalve een eeuwige dialectiek. Het vervuilings- en afvalprobleem tekent deze dialectiek. Vervuilen en afval zijn bijna altijd het gevolg van individuele beslissingen op de korte termijn. Natuurlijk zijn er individuen die gedrongen door geweten of gezond verstand niet de beslissing nemen om op de zo kort mogelijke termijn een oplossing te vinden, maar in hoeverre kun je het individu deze beslissingen aanrekenen?

Als het gaat om moedwillige vervuiling: te lullig zijn om een bierblikje in afvalbak te gooien, is het duidelijk. Het is een voordelige beslissing op de ultrakorte termijn voor een enkel individu. Individuen met enig sociaal vermogen begrijpen echter dat het voordeel voor hen op deze zeer korte termijn, nadeel oplevert op iets langere termijn voor henzelf en hun directe omgeving. Immers er ligt een vies bierblikje op de grond, dat niet van zelf weggaat. Het ziet er lelijk uit, kan gaan stinken. De beslissing pakt na al enige minuten negatief uit.

Voor andere beslissingen is het niet zo eenvoudig: voor een stukje van een kilometer de auto pakken naar de supermarkt? De meesten begrijpen dat het beter kan, maar wie wordt er op de korte termijn mee geschaadt?

Beslissingen die invloed hebben op de langere termijn, kunnen alleen politieke beslissingen zijn. In de moderne bestuurslagen is de mens in staat boven zichzelf uit te stijgen. Alleen daar ligt hoop voor de toekomst en hoop voor de oplossing van de vervuiling van de wereld.

Het probleem is bepaald niet nieuw. De bijbel zei immers al over de menselijke natuur: de geest is gewillig, maar het vlees is zwak.Wat kan de individu dan wel?

Bewust worden. De korst van de gewoonte afschillen. Wat is afval eigenlijk? Waar is het? Hoe kan het dat een maatschappij gefascineerd door schoon, hygiene, steriel en blinkend het meeste vuil en afval produceert?

Vragen voor een volgende keer.

Foto: de schillenemmer. Resten op weg naar nieuw gebruik als compost....